Egeli akademisyen Prof. Dr. Yıldırım ve ekibinin yeni bitki türü keşfi: Çermik lâlesi

Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Yıldırım, Aksaray Üniversitesi Biyoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehtap Tekşen, Doç. Dr. Mehmet Maruf Balos, Dr. Cahit Çeçen ve Uzm. Biyolog Veysel Sonay ortak çalışmasıyla yeni bir bitki tipi literatüre kazandırıldı. Diyarbakır’ın Çermik ilçesi kırsalında doğasever Muhammed Yalçın, kayalıkların tabanında keşfettiği sarı renkli aksi lale çeşidi “Çermik lâlesi” ismi ile literatürde yerini aldı. Ege Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Necdet Budak, literatüre kazandırdıkları bu yeni bitki çeşidi keşfi için Prof. Dr. Hasan Yıldırım ve takımını tebrik ederek muvaffakiyetler diledi.

Çermik lâlesi’nin keşfi ile birlikte Türkiye’ de terslâle çeşidi sayısının 53’e çıktığını tabir eden Prof. Dr. Hasan Yıldırım, “Bu tıpla ülkemiz için endemik olan terslâle sayısı ise 30’ya yükselmiştir. Oransal olarak ülkemizde terslâle endemizm oranı yüzde 56.6’ya çıkmıştır” dedi.

Türün keşif öyküsünü anlatan Prof. Dr. Yıldırım, “Bitki çeşidimiz, hobi olarak tabiat yürüyüşü ve dağcılık faaliyetleri yapan, Diyarbakır’da Özel Eğitim Öğretmeni olarak misyon yapan Muhammed Yalçın tarafından bir tabiat yürüyüşü esnasında fark edildi. Diyarbakır’ın Çermik ilçesi kırsalında gerçekleştirdiği bir tabiat yürüyüşünde kayalıkların tabanında gördüğü sarı renkli zıt lalenin ilgisini çekmesi ile birçok fotoğrafını çekerek Urfa’da yaşayan Doç. Dr. Maruf Balos’a danışıyor. Doç. Dr. Balos, bu aksi lalenin yeni bir cins olabileceğini ve bitkiyi yerinde görüp örnek almaları gerektiğini vurguluyor. Yalçın, Doç. Dr. Mehmet Maruf Balos, Dr. Cahit Çeçen ve Uzman Biyolog Veysel Sonay ile birlikte alanda çalışmalar yaparak, kayalık tabanlarında yayılış gösteren terslâle (Fritillaria) örneklerini yerinde inceleyip çalışma gereçleri alıyorlar” dedi.

“Dünyada en fazla terslâle çeşidi Türkiye’de”

Sonraki süreçte takımın kendilerine ve terslâle tiplerinde uzman olan Aksaray Üniversitesi Biyoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehtap Tekşen’e ulaştıklarını söyleyen Prof. Dr. Yıldırım, “ Bitki çeşidinin bize ulaştığı evrede tüm grup olarak gerçekleştirilen ayrıntılı inceleme ve araştırmalardan sonra zıt lalenin yeni bir çeşit olduğu sonucuna vardık. Bilimsel makalesini yazarak milletlerarası kıymetli taksonomik botanik mecmualardan biri olan Nordic Journal of Botany mecmuasında yayınlanarak, tipi birinci olarak tabiatta bulan Muhammed Yalçın’ın onuruna,  Fritillaria yalcinii (Çermik lâlesi) ismi ile bilim dünyasına tanıttık. Terslâle (Fritillaria) cinsi Kuzey Yarımküre’de dağılım gösteren, yaklaşık 170 cinse sahip bir cinstir.  Bu cinsin üç kıymetli çeşitlilik merkezi bulunuyor. Bu merkezler Kaliforniya’da 21 cins, Çin’de  24 tıp ve üçüncüsü ise Güney Batı Asya, Doğu Akdeniz’dir. Üçüncü çeşitlilik merkezinde en kıymetli alanlar ise Türkiye’de 53 cins,  Yunanistan’da 26 cins ve İran’da 18 çeşit olarak bulunuyor. Bu bağlamda dünyada en fazla terslâle cinsinin Türkiye’de mevcut olduğu görülmektedir” dedi.

“Bu çeşit için biyokaçakçılığın önüne geçilmesi gerekiyor”

Çermik lâlesi olarak isimlendirdikleri Fritillaria yalcinii’nin, hayli lokal bir yayılışa sahip olduğunu, yalnızca tek popülasyonda bilindiğini vurgulayan Prof. Dr. Yıldırım, “Bu bitki tipinin tabiattaki en büyük düşmanları bu bitkilerin soğanları ile beslenen domuzlardır. Ama endemik bitkilere en büyük ziyan doğal tehlikelerden çok insanoğlunun faaliyetleridir. Başta madencilik, tarla açma çalışmaları, yol çalışmaları ve çok derecede hayvan otlatma üzere faaliyetler bu biçim hassas popülasyonlara çok önemli ziyan verebiliyor.  Ayrıyeten soğanlı ve yumrulu bitkilerin süs bitkisi potansiyeli bulunuyor. Bu şekil bitkiler biyokaçakçılık için çok değerli bir paha oluşturuyor ve yıllar boyunca maalesef ülkemizden yurt dışına bu usul biyokaçakçılık faaliyetleri yapılıyor. Şuan yaptığımız gözlemlerde bu cins üzerine çok önemli bir ziyan verici öge görememiş olsak da gelecek vakitte bu yeni keşfettiğimiz tipimizi yitirmemek için şimdiden ilgili ünitelerin ve lokal idarenin bitkiye sahip çıkılması büyük ehemmiyet arz ediyor” diye konuştu.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı